Jakie wyróżniamy Złoża Strategiczne w Polsce?
Złoża Strategiczne w Polsce
Do niedawna w polskim obrocie prawnym nie istniała definicja złoża strategicznego. Jednak sytuacja ta zmieniła się w dniu 28.10.2023 r. kiedy weszła w życie nowelizacja Ustawy Prawo Geologiczne i Górnicze.
Po tej zmianie możemy znaleźć w Ustawie, że:
Złożem strategicznym – jest złoże kopaliny, które ze względu na jego znaczenie dla gospodarki lub bezpieczeństwa kraju podlega szczególnej ochronie prawnej.
Które złoża mogą być strategiczne?
Przede wszystkim sprawa dotyczy części złóż, które są objęte tzw. Własnością górniczą.
Do tego rodzaju złóż zaliczamy:
1. Węglowodory,
2. Węgiel kamienny
3. Metan występujący jako kopalina towarzysząca,
4. Węgiel brunatny,
5. Rudy metali z wyjątkiem darniowych rud żelaza,
6. Metale w stanie rodzimym,
7. Rudy pierwiastków promieniotwórczych,
8. Siarka rodzima,
9. Sól kamienna,
10. Sól potasowa,
11. Sól potasowo-magnezowa,
12. Gips i anhydryt,
13. Kamienie szlachetne,
14. Pierwiastki ziem rzadkich,
15. Gazy szlachetne,
16. Wodór.
Warto dodać w tym miejscu, że prawo własności górniczej przysługuje Skarbowi Państwa – ale to jest temat na odrębny artykuł.
W przypadku wyżej wymienionych złóż, zaraz po zatwierdzeniu dokumentacji geologicznej albo dodatku do dokumentacji geologicznej, Minister właściwy do spraw środowiska (działający przy pomocy Głównego Geologa Kraju), wszczyna z urzędu postępowanie (w terminie miesiąca od dnia zatwierdzenia dokumentacji geologicznej albo dodatku do dokumentacji geologicznej), jeżeli udokumentowane złoże kopaliny może spełniać kryteria uznania go za złoże strategiczne.
O jakich kryteriach jest mowa?
Uznanie złoża kopaliny za złoże strategiczne następuje, jeżeli ze względu na stan zagospodarowania terenu istnieje dostęp do złoża oraz:
1. złoże kopaliny ma podstawowe znaczenie dla gospodarki kraju lub dla interesu
surowcowego państwa lub
2. złoże kopaliny ma ponadprzeciętną dla danej kopaliny wielkość zasobów, lub
3. kopalina znajdująca się w złożu odznacza się unikalnymi parametrami.
Minister właściwy do spraw środowiska (Główny Geolog Kraju), występuje do państwowej służby geologicznej o opinię w celu dokonania oceny spełnienia kryteriów, o których mowa powyżej.
Państwowa służba geologiczna sporządza opinię w terminie miesiąca od dnia doręczenia wystąpienia o opinię przez Ministra.
Ponadto uznanie złoża kopaliny albo jego części za złoże strategiczne następuje po zasięgnięciu opinii wójta (burmistrza, prezydenta miasta) gmin, na terenie których jest położone złoże kopaliny, którego dotyczy dokumentacja geologiczna albo dodatek do dokumentacji geologicznej.
Wójt (burmistrz, prezydent miasta) przedstawia opinię, w drodze postanowienia, w zakresie projektowanych granic złoża strategicznego oraz sposobu zagospodarowania terenu, na którym jest położone to złoże, z uwzględnieniem uwarunkowań urbanistycznych, gospodarczych, środowiskowych i kulturowych tego terenu.
A co z pozostałymi złożami kopalin?
Otóż w przypadku złóż kopalin objętych własnością górniczą, które nie zostały wymienione powyżej (tj: wody lecznicze, wody termalne, solanki), oraz wszystkie pozostałe złoża, które są objęte tzw. prawem własności nieruchomości gruntowej (np. piasek, wapień, dolomit itp.), jeśli spełniają kryteria wymienione powyżej, również w ich przypadku Główny Geolog Kraju może z urzędu wszcząć postępowanie w celu uznania takiego złoża albo jego części za złoże strategiczne.
Tak więc, jak widać, Główny Geolog Kraju będzie miał dość duże możliwości, jeżeli chodzi o decydowanie o uznaniu danego złoża za strategiczne.
Uznanie złoża za strategiczne będzie się odbywać na podstawie decyzji administracyjnej.
Jakie mogą być tego konsekwencje?
Otóż Ustawa narzuca na Gminy obowiązek (art. 95a), uwzględnienia złoża strategicznego w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, w którym wprowadza zakaz trwałej zabudowy lub innego zagospodarowania obszarów tych złóż w sposób, który wyłączyłby możliwość zagospodarowania złoża strategicznego w przyszłości.
Czyli mówiąc zupełnie wprost, jeżeli na danym obszarze terenu (nizależnie od tego kto będzie jego właścicielem), będzie występowało złoże, które zostanie uznane przez Głównego Geologa Kraju za złoże strategiczne, to ten teren nie będzie mógł być zagospodarowany np. pod zabudowę. Jeśli jesteś właścicielem takiej działki, to już na pewno nie wybudujesz na niej domu.
Kto to wymyślił i dlaczego?
Jednym z powodów tych zmian mogła być kontrola Najwyższej Izby Kontroli (NIK) w Ministerstwie Środowiska m. in. w zakresie ochrony złóż kopalin. W trakcie kontroli stwierdzono, że brak jest dostatecznej ochrony prawnej dla złóż kopalin zwłaszcza tych, które są niezbęne w przemyśle energetycznym. Minister właściwy do spraw środowiska, nie posiadał skutecznych instrumentów prawnych umożliwiających wywiązywanie się z obowiązku ochrony tych złóż.
Ponadto kontrola wykazała, że 68,4% skontrolowanych gmin (13 z 19 łącznie skontrolowanych) nie uwzględniło udokumentowanych złóż w swoich dokumentach planistycznych, mimo istnienia takiego obowiązku prawnego.
Niewystarczające mechanizmy ochrony powodowały, że samorządy mogły w sposób niewłaściwy prowadzić politykę planistyczną gminy w stosunku do terenów znajdujących się ponad złożami, co niejednokrotnie odbywało się wbrew (niewiążącej) opinii organów administracji geologicznej. Taka praktyka prowadziła z kolei do nieodwracalnych skutków np. do trwałej zabudowy terenu, na którym występują złoża w sposób, który w przyszłości uniemożliwi lub bardzo utrudni ich eksploatację.
Oczywiście samorządy terytorialne nie podzielały tego zdania i bardzo mocno krytykowały wyżej opisane zmiany twierdząc, że taka konstrukcja prawna w sposób niedopuszczalny narusza konstytucyjne wolności zarówno właścicieli nieruchomości jaki i samych samorządów. Ponadto zwrócono uwagę na to, że decyzja uznająca złoże kopaliny za złoże strategiczne będzie wprost nakładać obowiązki na gminę, pozbawiając ją wpływu na tą decyzję i będzie stanowić nadmierną ingerencję w samodzielność jednostek samorządu terytorialnego.
Dodatkowo stwierdzono, że przepis ten może być źródłem utraty wartości nieruchomości objętej zakazem trwałej zabudowy w MPZP. Właściciel straci swoje podstawowe uprawnienie – możliwość wznoszenia budynków na nieruchomości stanowiącej jego własność. A co za tym idzie, nie będzie miał prawa do odszkodowania.
Podsumowanie
Pomimo dużych protestów ze strony samorządów terytorialnych, zmiany w Ustawie przeszły przez sejm i już obowiązują. Na tą chwilę nie pozostaje nam nic innego jak obserwować sytuację i sprawdzać jaki będzie rezultat tych zmian i jak one wpłyną na poszczególne gminy, województwa oraz prywatnych właścicieli nieruchomości. Czas pokaże, a póki co możesz się zapoznać z Oceną Skutków Regulacji zamieszczoną na stronie rządowej.
